چرم چگونه ساخته می‌شود؟

در این مقاله از چرم بلاگ، مراحل تولید چرم طبیعی را بررسی می‌کنیم.

فرآیند تولید چرم از پوست، مراحلی طولانی دارد. برای تولید چرم باکیفیت، این فرآیند باید با دقت انجام شود. در فرآیند چرم‌سازی، پوست حیوان به چرم تبدیل شده و این چرم برای تولید کیف، کفش، کت و ... به‌کار می‌رود. در این مقاله از وب‌سایت نوین چرم به‌طور خلاصه به بررسی فرآیند تبدیل پوست به چرم می‌پردازیم. ابتدا درباره مواد اولیه ورودی به کارخانه‌های چرم‌سازی، سپس درباره دباغی اصلی و دباغی ثانویه و در نهایت درباره مراحل رنگ‌رزی و پرداخت نهایی چرم بحث می‌نماییم. اگر تمایل دارید بدانید پوست چگونه به چرم تبدیل می‌شود، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

مواد خام اولیه

چرم تقریبا از پوست هر حیوانی از جمله گاو، گوسفند و حتی برخی گیاهان قابل تولید است. ولی چرم موجود در کشور ما، معمولا از پوست حیواناتی چون گاو، گوسفند و بز به‌دست می‌آید و از پوست حیوانات حرام‌گوشت تهیه نمی‌شود. می‌توانیم بگوییم که صنعت چرم‌سازی باعث می‌شود پوست حاصل از صنایع گوشت و لبنیات هدر نرود و به‌ شکل مناسبی قابل استفاده باشد. در فرآیند چرم‌سازی، پوست به یک متریال زیبا و مفید تبدیل می‌شود و تا چندین دهه قابل استفاده است.

عوامل زیادی بر کیفیت چرم تاثیر دارند. از جمله مهمترین آنها کیفیت پوست اولیه است. هر چه محیط، نحوه پرورش و تغذیه حیوان مناسب‌تر باشد، کیفیت پوست آن نیز بهتر می‌شود. مثلا گاوهایی که روی پوست‌شان علامت‌گذاری شده یا در معرض نیش حشرات هستند، پوست باکیفیتی ندارند. همچنین پوست گاوهایی که در نزدیکی حصارهای سیم‌خاردار زندگی می‌کنند، معمولا صدمه دیده و کیفیت خوبی ندارد. حتی برخی رژیم‌های غذایی شامل هورمون‌های رشد نیز بر کاهش کیفیت پوست تاثیرگذار هستند. در چنین مواردی که پوست اولیه بی‌کیفیت است (مثلا لکه‌دار یا سوراخ باشد)، میزان بازدهی به‌شدت کاهش می‌یابد. عوامل مهمی که بر بازده و کیفیت نهایی چرم تولیدشده موثر است، عبارتنداز نژاد دام، تغذیه دام، بهداشت دام، محیط پرورش، ذبح دام و نگهداری از پوست.

در ادامه هریک از این عوامل را به‌طور مختصر شرح می‌دهیم.

جهت مشاهده تصاویر و قیمت انواع کت مردانه چرم کلیک کنید.

نژاد دام

پوست هر حیوان با پوست حیوان دیگر متفاوت است و به همین جهت چرم نهایی تولیدشده از پوست انواع حیوانات، تفاوت‌های باهم زیادی دارند. مثلا پوست یک حیوان برای تولید چرم کفش مناسب نیست، در حالی‌ که کیفیت لازم برای تولید چرم پالتو را دارد. برای مثال پوست گوسفند برای تولید لباس چرم بسیار مناسب است و به همین دلیل به اقصی نقاط دنیا از جمله کشورهای هلند، برزیل، آلمان، ایتالیا، اسپانیا و به‌ویژه ترکیه صادر می‌گردد.

تغذیه دام

تغذیه دام بر کیفیت پوست حیوان تاثیر بسزایی دارد و هرچه تغذیه دام بهتر باشد پوست دام نیز بهتر خواهد بود. مصرف برخی هورمون‌های رشد و تغذیه نامناسب منجر به کاهش کیفیت پوست حیوان می‌شود. همچنین تغذیه دام از علوفه خشک یا علوفه تازه نیز بر کیفیت پوست دام تاثیرگذار هستند.

بهداشت دام

حفظ بهداشت دام بر سلامت و پوست دام موثر است. شاید رعایت بهداشت دام اندکی هزینه‌بر باشد اما بر کیفیت نهایی تمامی محصولات و به‌ویژه پوست حیوان تاثیر زیادی دارد.

محیط پرورش دام

محیطی که دام در آن نگهداری شده و پرورش یافته نیز بر کیفیت پوست موثر است. برای مثال پوست حیواناتی که در مناطق سردسیر یا گرمسیری رشد کرده‌اند، باهم تفاوت‌های زیادی دارند.

ذبح دام

ذبح دام در ایران به روش سنتی، نیمه‌صنعتی و صنعتی انجام می‌شود. روش ذبح صنعتی بهترین شیوه ذبح دام است و در این روش، پوست هیچ آسیبی نمی‌بیند. اگر دام به روش درستی ذبح نشود، ممکن است آسیب دیده و میزان بازدهی چرم و همچنین کیفیت آن کاهش ‌یابد.

نگهداری از پوست تا زمان رسیدن به کارخانه

عامل دیگری که بر کیفیت و عدم آسیب رسیدن به پوست (تا قبل از رسیدن به کارخانه) حائز اهمیت است، شیوه نگهداری آن می‌باشد. پوست از مرحله‌ای که از لاشه کنده شده تا مرحله‌ای که به کارخانه وارد می‌شود، باید به خوبی نمک‌سود شده (یا در آب‌نمک خوابانده شده) و در دمای مناسبی نگهداری شود. در صنعت چرم‌سازی پوست دارای دو وجه است؛ وجهی را که موی از آن روییده را رُخ و وجهی که از لاشه جدا شده را لَش می‌نامند.

جهت مشاهده انواع کت و پالتو چرم زنانه کلیک کنید.

پوست در کارخانه چرم‌سازی

اگر پوست دارای مو باشد، قبل از شروع دباغی باید موها را با استفاده از محلول شیمیایی حاوی اکسید کلسیم از روی پوست حذف ‌کنند. برای انجام این کار پوست را آهک‌پاشی کرده و اجازه می‌دهند که به مدت یک الی دو روز به‌همان صورت باقی بماند. این کار به نرم‌شدن پوست نیز کمک می‌کند. البته می‌توان موها را بدون استفاده از آهک و بدون مواد شیمیایی نیز از پوست حذف کرد. حذف مو از پوست بدون استفاده از آهک، مشابه روش حذف گوشت و چربی‌ها می‌باشد.

در صنعت چرم‌سازی به پوستی که موزدایی شده و برای جلوگیری از گندیدن ترشی‌گذاری شود، سالامبور می‌گویند. در کارخانه‌های چرم‌سازی سالامبورها را براساس نوع، کیفیت و موارد دیگر دسته‌بندی می‌کنند.

در این مرحله پوست به دلیل حجم آبی که جذب کرده متورم می‌شود و ضخامتش افزایش می‌یابد. در ادامه پوست را به دو لایه تقسیم می‌کنند. این کار به‌صورتی انجام می‌شود که بتوان از لایه‌های مختلف پوست، برای تولید انواع محصولات چرم استفاده کرد. لایه بالایی پوست برای تولید چرم باکیفیت بالا یعنی چرم تمام‌دانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. دلیلش هم این است که لایه بالایی پوست ساختار بسیار محکم‌ و بادوامی دارد. اگر این لایه به‌درستی فرآوری شود، چرم به‌دست آمده بسیار نرم بوده و ظاهر زیبایی خواهد داشت. 

لایه‌های زیرین پوست هم برای تولید چرم‌های ارزان‌تر استفاده می‌شود. چرم دانه‌بالا و چرم اشبالت معمولا از لایه‌های زیرین پوست به‌دست می‌آیند.

دباغی چرم

مرحله بعدی در فرآیند چرم‌سازی، دباغی است. در این مرحله پوست آماده می‌شود که به چرم تبدیل گردد. در مرحله دباغی به‌واسطه حفظ مواد مفید و جلوگیری از تجزیه آنها، پوست به چرم تبدیل می‌شود.

برای انجام دباغی، پوست در محلول دباغی خوابانده می‌شود. این محلول شامل عامل دباغی گیاهی یا شامل محلول نمک کرومیوم است.

عامل دباغی گیاهی شامل عصاره تانن است و به‌طور معمول از پوست درخت به‌دست می‌آید و استفاده از آن موجب می‌شود که چرم نهایی انعطاف‌پذیر شود. نمک‌های کرومیوم نیز باعث می‌شوند که چرم خاصیت کشسانی بیشتری داشته باشد.

البته ممکن است چرم در محلول ترکیبی شامل عامل دباغی گیاهی و نمک کرومیوم خوابانده شود، این کار باعث می‌شود که چرم بسیار باکیفیتی که دارای انعطاف‌پذیری و کشسانی می‌باشد، تولید شود. در انتهای این فرآیند نیز برای اینکه چرم محکم‌تر و نرم‌تر شود، روغن‌های خاصی به آن اضافه می‌کنند.

در صنعت چرم‌سازی به پوستی که در این مرحله قرار دارد، وت‌بلو (Wet blue) گفته می‌شود. وِت (Wet) به معنای خیس و بلو (Blue) به معنای آبی است. پوست‌هایی که در محلول کروم خوابانده شده‌اند، به دلیل وجود کروم، به رنگ آبی درآمده و خیس هستند. به همین دلیل به آنها وت‌بلو گفته می‌شود.

در مرحله بعدی، رطوبت اضافی از چرم‌ها حذف می‌گردد. این کار معمولا از طریق عبور دادن چرم از بین غلتک‌ها و تحت فشار قرار دادن آن انجام می‌شود. پس از انجام این‌کار، می‌توان پوست را بررسی کرده و با توجه به میزان آسیب‌دیدگی پوست‌ها، آنها را از نظر کیفیت دسته‌بندی کرد. درجه‌بندی پوست با توجه به کیفیت آن و اینکه پوست موردنظر برای تولید چه محصولی استفاده خواهد شد، تعیین می‌شود.

بعد از این مرحله، پوست‌ تا رسیدن به عرض یکنواخت و مشخصی تراشیده می‌شود و مانده‌های چرم در این بخش را می‌توان برای ساخت چرم پیوندی (چرمی که از ترکیب پودر چرم طبیعی و مواد شیمیایی به‌دست می‌آید)، چرم بازیافتی و ... استفاده کرد.

دباغی ثانویه

در میان مراحل فرآوری چرم و برای آماده‌کردن چرم جهت ساخت محصولات موردنظر، فرآیند دباغی ثانویه نیز انجام می‌شود. این مرحله با استفاده از عامل دباغی گیاهی یا نمک‌های کرومیوم (یا ترکیبی از این دو) تکرار شده و رطوبت اضافی مجددا با فشار از چرم حذف می‌شود. پس از اتمام فرآیند دباغی ثانویه، پوست‌ها باید خشک شوند. این مرحله از روش‌های مختلفی مثل خشک‌کردن با هوا یا خشک‌کردن در خلاء انجام می‌شود. 

خشک‌کردن پوست با هوا به این صورت است که پوست‌ها را از نوار نقاله‌های بالاسر آویزان کرده و اجازه می‌دهند که تا زمان خشک‌شدن بچرخند. خشک‌کردن به‌روش خلاء نیز به این صورت است که با حذف کامل هوای اطراف پوست، به خشک‌شدن هرچه سریع‌تر آن کمک می‌کنند. در روش خشک‌کردن با خلاء، پوست کمی جمع و کوچکتر خواهد شد ولی بافت آن صاف‌تر و سفت‌تر می‌شود.

همچنین در مرحله دباغی ثانویه می‌توان از یک عامل سفیدکننده که یک پایه عالی برای آغاز مرحله رنگ‌رزی چرم است، استفاده نمود.

رنگ‌رزی چرم

پس از مرحله دباغی ثانویه و قبل از مرحله پرداخت، چرم رنگ‌رزی می‌شود. رنگ‌رزی چرم ممکن است به رنگ‌های نزدیک به چرم (مثل قهوه‌ای، عسلی و مشکی) یا سایر رنگ‌های روشن و پررنگ باشد. هر رنگ با دقت بسیار زیاد و با استفاده از برنامه‌های کامپیوتری به‌دست می‌آید و اگر مجددا بخواهیم از همان رنگ استفاده کنیم، برنامه کامپیوتری آن رنگ خاص، باید در دسترس باشد. 

رنگ‌رزی پوست ممکن است فرآیندی زمان‌بر باشد. چراکه برای ایجاد رنگ موردنظر و اطمینان از اینکه پوست رنگ را به خود گرفته، باید چرم را به‌مدت طولانی در محلول حاوی رنگ موردنظر قرار دهیم. بعد از حدود هشت ساعت و با برش‌زدن چرم می‌توان اطمینان حاصل کرد که چرم رنگ گرفته است یا خیر. چنانچه چرم از رنگ اشباع نشود، ممکن است دارای ظاهری لکه‌دار باشد. بعد از این مرحله، چرم آبکشی شده و هرگونه رنگ و مواد شیمیایی از آن زدوده می‌شود. بعد از انجام شست‌وشو، اجازه می‌دهند که چرم به‌طور کامل خشک شود.

به پوستی که رنگ‌رزی شده اما هنوز پرداخت نشده، دایکراست گفته می‌شود.

پرداخت چرم

بعد از رنگ‌رزی چرم، آخرین گام در ساخت چرم، مرحله پرداخت می‌باشد. این مرحله برای اطمینان از نرمی، انعطاف‌پذیری و همچنین زیباسازی ظاهر چرم انجام می‌شود. پرداخت چرم نه تنها به محافظت از سطح چرم کمک می‌کند، بلکه تمیز کردن آن را نیز آسان‌ می‌کند.

آخرین کاری که در مرحله پرداخت چرم انجام می‌شود، اسپری‌زنی است. اسپری‌زنی چرم بسته به نوع پرداخت چرم موردنظر انجام می‌شود. برای مثال سطح یک کت چرمی را می‌توان به‌صورت اکریلیک یا مرواریدی درآورده یا بر روی آن طرح‌های دلخواهی را به‌صورت برجسته ایجاد کرد. 

پس از اتمام مرحله پرداخت و برای جلوگیری از چروک شدن چرم، باید آنها را به‌درستی روی هم انباشته کرده و سپس برای مصرف به بخش تولید ارسال نمود. برای ساخت چرم تمام‌دانه، این مرحله در روند فرآوری چرم حذف می‌گردد و به‌جای آن یک مرحله اتوکشی انجام می‌شود. در این مرحله برای رسیدن به درخشندگی موردنظر، چرم تحت حرارت و فشار قرار می‌گیرد.

مرحله نهایی تولید چرم، بررسی کیفیت چرم است که در این مرحله، کیفیت رنگ چرم بررسی می‌شود. ضمنا چرم نباید دارای پارگی یا زدگی باشد. پس از انجام تمام این مراحل، چرم بسته‌بندی شده و به کارخانه تولید محصولات چرمی مثل کیف، کفش و ... ارسال می‌شود.